“Kültür”, “Medeniyet”, “Millî Kültür”, günlük hayatımızda da çok kullandığımız kavramlardır. Kültürün epeyce değişik tanımları bulunmaktadır. Ama en kısa ve yalın olarak “Toplumların tarihlerinden devraldıkları maddi ve manevi miraslarının toplamıdır.” biçiminde tanımlamak mümkündür. Yani kültür, bir toplumun topyekun hayat tarzıdır.

Büyük Atatürk, 1929 yılında kültürü ve medeniyeti şöyle ifade etmiştir: “Kültür dediğimiz zaman; bir insan cemiyetinin devlet hayatında, fikir hayatında, iktisat hayatında yapabilecekleri şeylerin toplamını kastediyoruz ki, medeniyet de bundan başka bir şey değildir.” “Cumhuriyet’in temeli kültürdür.” derken Büyük Atatürk, kültürün devlet yapısında ve cemiyet hayatında ne denli önemli olduğunu söylemektedir. Bir milleti millet yapan ve onu şahsiyet sahibi kılan en önemli unsur millî kültürdür. Millî kültürün kaynağı; dili, ahlakı, sanatı, gelenek ve göreneklerdir. Millî kültürün zaafa uğraması veya ihmal edilmesi, milletin benliğinden, şahsiyetinden uzaklaşması demektir. Bu, milletin geleceğini tehlikeye düşürür. İstiklal Marşı Şairi Mehmet Akif Ersoy bir beytinde; Oyuncak sanmayın âhlâk-ı milli, rûh-i millidir Onun izmihlâli en korkunç ölüm mevt-i küllidir diyerek millî ruhun önemine temas etmektedir. Bu sebepledir ki, Büyük Atatürk 1933 yılında Cumhuriyetin 10. Yılında verdiği nutkunda; “Millî kültürümüzü muasır medeniyetler seviyesine üstüne çıkaracağız.” diyerek bize bir millî hedef vermiştir.

Halk bilimci bakış açısıyla biraz da geniş bir şekilde kültürü şöyle tanımlayabiliriz: Kültür; insanların biyolojik katılımlarının ötesindeki ihtiyaçlarının, doyumlarının ve doyumsuzluklarının yarattığı, şekillendirdiği, içerik kazandırdığı ve insanların öğrenme yoluyla edindiği, yarattığı ve inşa ettiği maddi ve manevi birikimi, değerleri, yönelimleri, duygu ve düşünce dünyaları, sosyal davranışları, teknolojileri ve sanatlarının tamamıdır. Kültürün altı temel özelliği bulunur: 1. Kültür, edinilir, öğrenilir ve yeniden yaratılır. 2. Kültürün tarihi vardır ve devamlılık özelliğine sahiptir. 3. Kültür bir toplum içinde bireyler arasında paylaşılır. Bu sebeple toplumsaldır. 4. Kültür ihtiyaçları karşılar. 5. Kültür bütünleştiricidir. 6. Kültür değişir. Kültür; insan davranışları, alışkanlıkları, toplumun töre/gelenek/görenekleri, inanışlarını, güzel sanatları (resim, heykel, müzik, tiyatro, edebiyat, sinema) ve bütün fikri / estetik ürünleri içerir. Kültür, insan tarafından meydana getirilerek başlangıçtan bu yana tabiata eklenmiş yaratmalar ve donatmaların bütününün adıdır. Bu kadar geniş çerçevesi olan kültürü bu sebeple; (a) Maddi (Müşahhas =Somut) kültür, (b) Manevi (Mücerret=Somut olmayan) kültür ve (c) Yazılı kültür olarak ayırmak mümkündür. Ancak bu üç kültür birbirinin içinde ve birbirine girişik bir konumdadır.

Millî kültür kavramı üzerinde son olarak birkaç söz söylemek uygun olur düşüncesindeyim. Millî kültür sistemli (ölçümlü) bir millî dil aracılığıyla iletişim kuran bir toplumun ortaya koyduğu bir kültürdür. Başka bir ifade ile; bir milletin var olmasını sağlayan, kendine özgü yaşam biçimi, yarattıkları, o milletin millî kültürüdür. Millî kültürü ortaya koymanın en temel birimi ise dildir. Dil aracılığıyla; kaderde, tasada ve kıvançta işbirliği yapmış bir toplumun hayatının, kavramlarının ve bilgilerinin kuşaktan kuşağa aktarılması sağlanır. Bu kuşaktan kuşağa aktarılan hayat tarzı, kurumları ve bilgileri bir kültür sistemi bütünlüğü içinde şekillendiği kendine özgü duruma “Millî Kültür” denir.

Bütün toplumların kültürlerinde “resmî kültür” ve “halk kültürü” olarak adlandırılan iki katmanlı bir kültür oluşumu bulunur. Resmî kültür veya başka bir deyişle “yüksek kültür” bilimsel çalışmaların ve yöntemlerin sonucunda ortaya çıkar. Eğitim kurumları, üniversiteler, akademiler, sanat kuruluşları, yazar ve şairlerin ürettiği kültürdür. Bu kültür objektiftir, eleştiriye açıktır, sistemlidir ve tutarlıdır. Halk kültürü ise geçmişi tarihe uzansa da “gündelik bilgi” diyebileceğimiz, günlük hayatın sınırları içerisinde gelişen ve günlük hayatta geçerliliği olan, doğruluğu her zaman tartışılabilen kısmen doğru bilgilerdir. Sadece insanın hayat deneyimlerinin ortaya koyduğu, algıya dayanan, sezgi ağırlıklı bilgilerdir. Doğruluğu insandan insana, toplumdan topluma değişir. Hayatı kolaylaştırıcı yönleri olmasına rağmen çabuk eskiyen, kendini geç yenileyebilen subjektif değerlerdir. Eleştirilebilir, bir doğrunun tam karşısına başka bir doğru çıkarılabilir, çelişkilidir. Sistemli olmasına rağmen bilimin ve akademik söylemlerin karşısında halk kültürü bilgi sistemi aniden çökebilir. Halk kültürleri sözel bilgilere dönüşebilir. Geleneksellik egemendir. Geliştirilirse yüksek kültür hâline getirilebilir. Halk kültürü bir milletin yaşamasında, şahsiyetinde ve oluşumunda önemli rol oynar. Halk kültürü bu sebeple sahip çıkılması, geliştirilmesi, sistemli hale getirilmesi, bilimsel çalışmalarla objektif değerler hâline getirilmesi gerekmektedir. Sonuç olarak, kültür ne kadar evrensel ise halk kültürü o kadar yöreseldir. Ama halk kültüründen kaynaklanmayan bir evrensel kültüre sahip olmak, köksüz bir ağacın toprak üzerinde eğreti durmasına benzer. Yöresel kültür, önce millî kültür, daha sonra da evrensel kültür hâline getirilmelidir. Ama her halk kültürünü evrensel hale getirmek mümkün değildir.